نماد نقش پرنده در فرش کاشان

تا کنون به نقش های زیبای فرش های گوناگون موجود در بازار دقت کرده اید؟ چرا یک فرش زیبا است یا بهتر بگوییم چه چیزی یک پوشش بزرگ رنگی را به زیباترین اثر هنری در ذهن ما تبدیل میکند که برای داشتنش روزها، ماه ها و یا زمان های بیشتری صرف میکنیم که بتوانیم نفیس ترین و زیباترین آن را برای منزل خود انتخاب کنیم.
اولین عنصر جذب کننده برای ما رنگ های اولیه و ثانویه ی بکاربرده شده در فرش هستند و کمی نزدیک تر که بیاییم زیبایی نقوش اصیل و نمادین ارزشمند فرش م ارا به خود جذب خواهد کرد. یکی از معروف ترین نوع نقوش استفاده از نقش های حیوانات و پرندگان در فرش است که مفهومی نمادین را به همراه دارد که به بررسی آن در ایران و هند میپردازیم.
نقوش به کار رفته در قالی های ایران و هند، سرشار از مفاهیم و معانی نمادینی است که در بستر زمان، از اساطیر، فرهنگ ها و اعتقادات مردمان دو کشور نشأت گرفته است. پرنده چه به صورت نقش مایه عام و چه به شکل خاص، در بسیاری از فرش ها حضور دارد و نمادی از رهایی و آزادی است که انعکاس آن در طرح فرش که اغلب گلزار و بوستانی زیبا را در مقابل دیده مخاطب مینشاند، آیتی الهی و تمثیلی از بهشت است. با نگاه به تاریخچه ادب و هنر سرزمینمان در میابیم که در جایگاه های فکری و اجتماعی از مفهوم و نماد پرنده تحت عناوین متفاوت استفاده شده است.
                           
کشور هند کشور عجایب و صنایع دستی است که هنر نساجی از برترین صنعت ها در هند است. کشور هند فرهنگ ها و اعتقادات متفاوتی را در خود جای داده است و دارای ابنیه و هنر و آیین های باستانی بسیاری است. طبق گفته برخی جهانگردان در هند خیابانی وجود دارد که در فواصل کوتاه فرقه های عقیدتی در کنار یکدیگر جای گرفتند و با احترام به عقاید یکدیگر در عین داشتن فرهنگ های متفاوت صنایع دستی خود را میفروشند و به طبابت گیاهی میپردازند و کنار هم روزگار میگذرانند. مردم هند و ایران در طول تاریخ با یکدیگر ارتباط مستمری داشتند و از این رو در برخی هنرها و ادبیات و حتی زبان ، میتوان تشابهاتی بین ایران و هند پیدا کرد که فرش در این میان از اولویت بالایی  برخورداری است. تصویر پرنده در فرش های ایرانی و هندی مطابق با مفاهیم عرفانی و ادبی و اجتماعی و مذهبی استفاده شده است.
 
در ایران باستان مرغان و پرندگان، مظهر ابر و پیک باران بوده اند (پرهام، 1371)  از مفاهیم نمادین دیگری که در تبیین این نقش مایه همواره مطرح بوده، مفهوم جان و نفس است، بدین معنی که نفس، خود را به صورت ذاتی بالدار می بیند که به سوی عالم افلاک که موطن اوست، پرواز می کند و این رمزی بسیار کهن است.
سهروردی، در رساله ای مرغ را به روح و جان آدمی تشبیه نموده که در انسان عارف و خدا جوی، آرزوی پرواز و رهایی از قفس تن دارد (سهروردی، 264:1380 ) از آن جا که مرغ در فرهنگ اسلامی و اعتقادات ایرانیان، به نوعی، همواره تسبیح گوی پروردگار می باشد، لذا از جایگاه معنوی خاصی برخوردار بوده و موجب شده تعبیراتی چون، مرغ آمین و مرغ شباویز(مرغ حق، مرغ شباهنگ)در شعر و ادبیات راه یابد(یاحقی، 756:138)
                          
از نقش بندی سیمرغ و عقاب، بلند پروازی و تیزچنگی و از هدهد هوشیاری و از کبک خرامیدن و از طاووس این پرند هی خوش ترکیب، نقش و نگار و آراستگی ظاهر را به اطرافیان القاء می کند و از ایشان می خواهد تا درون و برون خویش را بدین صفات بیارایند. در ادامه به بررسی برخی از نماد های دیگر پرندگان میپردازیم:
_ عقاب :  نقش کهن و پرکاربرد به معنای نمادی از آسمان و رهایی از بند و آزادی ، قدرت و فنا ناپذیری است و در باور های اساطیری تنها پرنده ای که قادر است به خورشید خیره شود.
_ طاووس :  ستایش گر و تسبیح گوی و نماد طول عمر عشق است  و نقش طاووس بر فرش نماد پرنده ی نگهبان و حیات پس از مرگ است.
_ لک لک :  معمولا در فرش در حل خه کردن مار نقش بسته و به معنای تقابل خیر و شر و نهایتا غلبه بر شر است.
_ خروس :  نشانه ی بشارت و روشنی و نماد خیر است .
_ققنونس : نماد جهانی رستاخیز و تولد دوباره به آتش است .
_ کبوتر : نماد عبود از یک جا به جای دیگر  یا جهان دیگر است و مظهر جنس مونث و مادری است.
_مرغابی : نماد پرواز بدون خستگی در اقیانوس  و هوای بد و تند باد است.
_ کبک : نماد باروری و حاصل خیزی و همچینین در مسیحیت نماد حقیقت است.

نماد شناسی و آشنایی با انواع نقوش سنتی و کهن در فرش ما را برای انتخاب مناسب تری از میان فرش های متنوع امروز آماده میکند. پیشنهاد ترکیبی ما در این بخش این است که اگر میل به داشتن فرش با نقش پرندگان در دکوراسیون منزل خود دارید به راحتی میتوانید از عناصر مختلفی برای تکمیل دکور محیط خود استفاده کنید که برخی عناصر را به شما معرفی می کنیم :
مجسمه های پرندگان چینی یا سفالی و حتی فلزی در رنگ های طلایی و سفید و کرم ، استفاده از طرح یک پرنده بر روی کوسن مبل یا ست کردن رنگ مبل یا پرده با رنگ های ثانویه استفاده شده نقش پرندگان در فرش و استفاده از اکسسوری های کاملا چوبی که نماد سنت در منزل شما هستند. استفاده از یکی از این عناصر به تنهایی حق مطلب را برای شما ادا میکند.
نویسنده : یاسمن طهماسبی