کهن ترین فرش جهان - پازریک

پشت نام هر کشوری هنری یا صنعتی شکل گرفته است که هرجای دنیا صحبت آن هنر به میان بیاید به صورت ناخودآگاه نام کشوری که اولین بار آن هنر را بوجود آورده و گسترش داده یا بطور کلی مهد آن صنعت باشد، در ذهن شنونده نقش میبندد. ایران نیز از دیر باز تا کنون مهد فرش بوده است و صنعت فرش بافی نسل به نسل منتقل میشد و با تکنولوژی های روز دنیا رشد میکرد. امروزه فرش های دستباف و فرش ماشینی در زندگی روزمره انسان نقش بسزایی دارد و بازار داخلی حجم زیادی از تولیدات داخلی را مصرف میکند. به همان اندازه که مردم با فرهنگ بافندگی و استفاده ی فرش آشنا هستند لازم است از اصیل ترین طرح ها و مشهور ترین فرش های جهان نیز اطلاعات کافی داشته باشند که بتوانند این فرهنگ را به درستی انتقال دهند.
نخستین فرش جهان پازریک نام دارد که در سال 1949 میلادی توسط باستان شناس معروف روسی به نام رودنکو کشف شد. محلی که فرش در آنجا پیدا شد ، مقبره ای سلطنتی در دره پازریک سیبری در روسیه بود . قدمت فرش پازریک که فرشی دستباف است در حدودد پنج قرن قبل از میلاد مسیح است. این فرش 2500 ساله نخستین فرش گره دار شناخته شده در جهان است که یک مقبره Scythe (کورگان) از قرن 4 تا 3 قبل از میلاد حفظ شده است. قدمت فرش پازریک در ایران به زمان ماد ها و پارت ها و گاها عناصر جلال و شکوه هخامنشان بر میگردد . اما شواهدی مبتنی بر تعلق به سکایی ها نیز مطرح است. چه بسا که دامداری شغل اصلی سکایی ها بوده و پشم فرش بافی به راحتی در دسترس بوده و همچنین در نقوش فرش نیز از رزمندگان سکایی که به هنگام جنگ دم اسب های خود را گره میزدند یاد شده است.
 
گمانه زنی شده است که فرش ها برای اولین بار در آسیای شرقی در هزاره دوم قبل از میلاد تولید شده ، اگرچه گفته می شود که اهلی شدن گوسفندان چند هزاره زودتر رخ داده است. از آنجا که پشم گوسفند یک الیاف طبیعی است که از پروتئین های حیوانی به ویژه کراتین تشکیل شده است ، این ماده غذایی برای میکروب ها و حشرات است. در نتیجه ، اشیاء ساخته شده از پشم ، از جمله فرش ، بسیار مستعد آسیب دیدن هستند و نمونه های باستانی پشم بسیار نادر هستند و فقط در شرایط بسیار فاحش قابل حفظ هستند. مورخان معتقدند فرش پازیریک به لطف خوش شانسی تا به امروز زنده مانده است. در تپه دفن شده که فرش پیدا شده است سارقین اجناس گرانبها را با خود بردند اما زحمت به حفر تپه را به خود نداده اند .در نتیجه ، آب روی آن ریخته و فرش پازیریک را پوشانده است. در طول زمستان ، آب یخ زد ، بنابراین یک لایه محافظ روی فرش تشکیل شده است و به این علت سالم مانده و تنها حدود یک پنجم آن دچار خوردگی شده است.
 
فرش پازریک در ابعاد 2 در 183 سانتی متر از پشم توسط انسان بافته شده است . رنگ های ابتدایی بکار رفته در فرش پازریگ رنگ هایی متنوع و طبیعی بودند .که پس از گذشت 25 قرن کدر شدند . طرح های بکار رفته در پازریک شامل گل های چند پر، جانوران اساطیری با سر عقاب و بدن شیر و سوارکارانی همچون نقوش تخته جمشید و گوزن های ایرانی با شاخ های پهن یا گوزن های آهوی بین النهرین و لبه های گلدار میباشند که این نوع پردازش نمادی و اساطیری در فرش بافی تنها در عقاید و باور های ایرانیان یافت میشود.
               
 در طرح و رنگ های استفاده شده در این فرش نکات قابل توجهی وجود دارد و تقارن و ظرافت بی نظری در آن رعایت شده است. میدان مرکزی توسط 24 شکل متقاطع اشغال شده است که هر یک از آنها 4 جوانه نیلوفر آبی ساده است. این ترکیب توسط یک حاشیه شیردال ها قاب بندی شده است و درکناره ها گوزن های شاخدار با وضوح اعضای داخلی بدنشان مثل قلب، نقش بسته است . وسیع ترین مرز شامل 28 چهره از مردان سوارکار است. فرش پازیریک با تکنیک گره دوتایی متقارن ، به اصطلاح گره ترکی (1250،000 گره در کل فرش) بافته شده است و تراکم بالای آن موجب درخشندگی رنگ ها و زیبایی بی نظیر در پازریک شده است رنگهای زنده ای در این فرش کهن بکار رفته است که میتوان به رنگ قرمز ، سبز ، آبی ، زرد و نارنجی اشاره کرد. فرش پازریک اصلی در حال حاضر در موزه ارمیتاژ روسیه نگهداری می شود و بازبافی این فرش در موزه ایران باستان قرار دارد.
نویسنده : یاسمن طهماسبی