فرش های قاجاری

فرش بیش از آنکه پوششی برای کف خانه ها باشد ، نمادی برای معرفی فرهنگ مردم یک کشور است. در بعضی مناطق کشور حتی امروزه از حصیر بعنوان زیرانداز خود استفاده میکنند و برخی مناطق دیگر از فرش های دستباف و گلیم  استفاده میکنند. فرش های ماشینی علاوه بر زندگی شهرنشینی و مدرن در روستا ها و مناطق دور افتاده نیز استفاده میشود. به بیانی دیگر فرش شناسنامه ی یک خانه است که فرد جدید با ورود به منزل شما میتواند تا حدودی با سلایق و شخصیت شما ارتباط برقرار کند. از بین خطوط پر پیچ و خم، رنگ های سرد یا گرم استفاده شده در فرش ، نوع طراحی سنتی یا مدرن و حتی تک رنگ میتواند به تفکرات شما دسترسی پیدا کند.
طرح فرش ها و حتی نوع بافت و جنس هرکدام از قسمتی از تاریخ شروع شده اند، در گوشه ای دیگر تکمیل شدند و در قسمت دیگری از تاریخ پر و بال گرفتند و به شهرت رسیدند. در قدیم با دیدن طرح فرش کاملا میتوانستیم حدس بزنیم متعلق به کدام نقطه است و حتی لطافت و درخشندگی فرش در شناسایی محل تولد فرش لحاظ میشد. در این میان فرش هایی وجود داشتند که تصاویر انسانی و نمادی زیبایی داشتند و در تاریخ به فرش های قاجاری معروف شدند که به دستور پادشاهان قاجار در آن زمان با تصویرگری هنرمندانه بافته شدند.
 
پدیده ی تصویر گری در قالی های قاجار به عوامل مختلف فرهنگی، هنری و اجتماعی این دوره کاملا وابسته بود و طرح های بندی و قابی به شکل گستررده ای رونق داشت. به طور مثال نقش پادشاهان و مشاهیر از طرح های رایج قالی های زمان قاجار است. چرا که شاهان در قبل از اسلام توسط عده ای پرستیده و مقدس شمارده میشدند و علاقه داشتند نقش خود را بر لوازم تزئینی مانند دیوار کوب ها و ظروف و مجسمه ها هک کنند و بعد ها این نقوش چهره وارد طرح های قالیبافی شد. شاهان قاجار نیز بیش از هر سلسله ی دیگر با سیاست خاص خود قصد داشتند خود را نزد مردم محبوب کنند و از طریق هنر تصاویر تکی یا خانواده ی سلطنتی خود را در خانه ها و ذهن مردم ثبت کنند و گاها این قالی ها را در دیدار با سران خارجی به انها هدیه میکردند.
یکی دیگر از تکنیک های طراحی بکار رفته در فرش های زمان قاجار استفاده از مضامین و منظره های اروپایی است. به علت سفرهای فراوان شاهان قاجار به اروپا و گسترش روابط و وارد شدن موج جدیدی از فرهنگ اروپایی و لوازمی که قاجاری ها با خود از غرب می آوردند این موضوع در تحولات فرش بافی نیز تاثیر گذار بود و کم کم قالیبافان از مناظر و حتی زندگی روزمره ی اروپاییان به مانند نقاشی در طرح فرش ها استفاده کردند.
 
از دیگر مضامین استفاده شده در تصویر پردازی های زمان قاجار میتوان به استفاده از مضامین ادبی در طرح ها اشاره کرد. در کنار نام ایران هنر انکار نشدنی ادبیات جایگاه ویژه ای دارد و ایران همواره زادگاه شاعران و نویسندگان بزرگی بوده و آثار ارزشمندی با محبوبیت جهانی مانند شاهنامه ی فردوسی و خمسه ی نظامی در اختیار جهانیان قرار گرفته است. از مضامین ادبی و شاعرانه و نماد های فرهنگی و فضاسازی های ارزشمند این اشعار در نقوش قالی های زمان قاجار استفاده شده است و گاها اتفاقات مهم در قصه ها به تصویر کشیده شده است مانند قالی تصویری شاهنامه و قالی تصویری بهرام گور و آزاده که در تبریز بافته شدند. مضامین مذهبی و عرفانی نیز از این تصویر پردازی ها در فرش آن زمان دور نمانده اند . در زمان قاجار روضه خوانی و تعزیه گردانی و مراسم های نذری در محرم و سینه زنی رواج داشت و شاهان نیز برای  حفظ مشروعیت در بین مردم تمامی اصول مذهب را رعایت میکردند . داستان پیامبران و واقعه های مذهبی خاص در طرح قالی ها اجرا شدند مانند تصویر حضرت سلیمان بر تخت به همراه دیوان ، جن و حیوانات. مضامین باستانی در تمامی ادوار عضو جدانشدنی صنعت فرش بافی بودند و کاملا بر نقوش و تصویرگری ها تاثیر گذار بودند. جشن و مناسبت های زمان هخامنشی و جلال و شکوه و ریزه کاری های معماری در زمان قاجار همگی با حفظ تاریخ ایران کهن بر روی فرش ها نقش بست. فرش چهار فصل بافته شده در تبریز از نمونه های زیبای فرش قاجاری با مضامین باستانی است که چهار بنای شناخته شده ی ایرانی یعنی طرح تخت جمشید، ایوان مداین ، گنبد سلطانیه و مسجد کبود تبریز در آن وجود دارد و نمونه ی بارز معرفی هویت و هنر ایرانی است.
نویسنده : یاسمن طهماسبی